Wirtualna Edukacja Dotycząca Cukrzycy - Odkryj Niezbędnik Cukrzyka

I. Ogólne informacje o cukrzycy

Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Objawy wskazujące na możliwość rozwoju cukrzycy:

Klasyfikacja cukrzycy (WHO 1999)

Najczęściej występującym typem cukrzycy jest cukrzyca typu 2, stanowiąc nawet 90% wszystkich przypadków. Ten typ cukrzycy może być uwarunkowany genetycznie (dziedziczenie wielogenowe), choć największy wpływ na jej powstanie mają czynniki środowiskowe, w tym na pierwszym miejscu otyłość, która występuje w 85% przypadków cukrzycy typu 2 (najczęściej jest to otyłość typu brzusznego).

Grupy ryzyka cukrzycy typu 2:

Cukrzyca występująca w rodzinie

Z chorobą układu sercowo-naczyniowego

Z nadwagą

U kobiet z przebytą cukrzycą ciążową

Z małą aktywnością fizyczną

Osoby w wieku 40+

Charakterystycznymi objawami cukrzycy typu 2 są:

Zmęczenie i osłabienie
Kurcze mięśni
Grzybicze i bakteryjne zakażenia skóry lub błon śluzowych
Przedłużone gojenie się ran
Nawracające infekcje
Bóle i drętwienie kończyn

Objawy cukrzycy typu 1

Objawy cukrzycy typu 2

Celem leczenia cukrzycy jest:

Zapobieganie lub odsunięcie w czasie powikłań
Zapobieganie ostrym powikłaniom
hipoglikemii (niedocukrzenia) i
hiperglikemii (wysoki poziom glukozy)
Zapewnienie normalnego i dobrego
wyrównania metabolicznego
Zapewnienie dobrostanu psychicznego
i dobrej jakości życia

II. Powikłania cukrzycy

Hipoglikemia jest ostrym powikłaniem cukrzycy zagrażającym życiu. Hipoglikemię rozpoznaje się przy obniżeniu stężenia glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l), niezależnie od występowania objawów klinicznych, które u części osób chorujących od wielu lat mogą pojawić się dopiero przy niższych wartościach glikemii. Należy podkreślić, iż występowanie objawów jest indywidualne u każdego człowieka i należy zwracać uwagę na wystąpienie objawów takich jak:

Czynniki wpływające na wystąpienie hipoglikemii (niedocukrzenia) to:

Postępowanie w hipoglikemii lekkiej, gdy osoba z cukrzycą jest przytomna i może połykać:

Oznaczyć poziom glikemii na glukometrze (glukometr powinien być przypisany do indywidualnej osoby)
Przyjąć 10-20 g glukozy w tabletkach lub żelu, może być też napój słodzony glukozą
Zawsze należy ponownie oznaczyć glikemię po 10-20 minutach, aby upewnić się czy glukoza wzrasta
Jeśli cukier rośnie należy zjeść kanapkę (węglowodany złożone)
Pomiar glukozy powtórzyć po 60 minutach

Przewlekłe powikłania cukrzycy

Cukrzycowa choroba oczu,
Cukrzycowa choroba nerek,
Neuropatia cukrzycowa,
Zespół stopy cukrzycowej,
Chorba niedokrwienia serca,
Choroba naczyniowa mózgu,
Choroba tętnic obwodowych,
Zmiany skórne,
Zaburzenia psychiczne.

III. Samokontrola

Samokontrola jest to zespół decyzji i czynności wykonywanych przez pacjenta (lub jego rodzinę i opiekunów) dzięki którym może on kontrolować swoją chorobę na co dzień, a w przyszłości zapobiegać wystąpieniu odległych powikłań cukrzycy. Natomiast samoopieka/samoobserwacja to umiejętność wykorzystania informacji wynikających z samokontroli w celu samodzielnego podejmowania decyzji terapeutycznych.

Elementy samokontroli:

Zdrowe odżywianie, planowanie właściwej ilości i składu posiłków
Umiejętność doboru wysiłku fizycznego
Prawidłowe wstrzykiwanie insuliny i umiejętność ustalania odpowiednich dawek
Badanie glukozy we krwi, glukozy i acetonu w moczu
Regularny pomiar ciśnienia tętniczego
Pielęgnacja stóp
Kontrola masy ciała

Czego potrzebuje Pacjent do zbadania glikemii za pomocą glukometru?

Pamiętaj, aby nie pożyczać swojego zestawu do pomiaru glikemii nawet członkom rodziny. Służy on do osobistego użycia, ponieważ praca na nim związana jest z bezpośrednim kontaktem z krwią. To naraża na przenoszenie różnych chorób.

Jaki glukometr wybrać?

Glukometr powinien być dopasowany do potrzeb pacjenta. Jeżeli np. osoba chorująca na cukrzycę ma osłabiony wzrok, to ekran glukometru i cyfry na nim muszą być na tyle duże, aby były wyraźnie widoczne. Należy sprawdzić jak urządzenie układa się w dłoni i czy przyciski nie są zbyt małe. Dodatkowe funkcje w glukometrze powinny być pomocne, a nie utrudniać obsługę. Czasami wielkość glukometru stanowi podstawową zaletę. Zawsze glukometr należy dobierać indywidualnie.

Co trzeba wiedzieć o paskach testowych?

Należy kontrolować ich termin ważności
Są jednorazowego użycia
Należy je przechowywać szczelnie zamknięte w oryginalnym opakowaniu
Nie można narażach ich na światło słoneczne
Należy kupować paski testowe dedykowane dla konkretnego glukometru

Co warto wiedzieć o nakłuwaczu?

Nie należy dokonywać nakłucia samą igłą, bez wykorzystania nakłuwacza. Nie jest to bezpieczne, istnieje ponadto ryzyko zbyt głębokiego nakłucia. Nakłuwacz umożliwia ustawienie głębokości nakłucia oraz zmniejsza ryzyko zanieczyszczenia ostrza. Dodatkowo, uzyskanie kropli krwi do pomiaru glikemii jest bardziej komfortowe.

Należy również pamiętać o regularnej wymianie lancetu, który służy do jednorazowego użycia. Ostrza są bardzo cienkie i ostre po to, aby nakłucie było jak najmniej bolesne. Jednak po kilkukrotnym użyciu dochodzi do ich uszkodzenia i tracą w/w cechy. Wówczas proces ten naraża na odczuwanie nasilonych dolegliwości bólowych. Po nakłuciu lancet jest już zanieczyszczony, stanowi materiał skażony i kolejne jego użycie może spowodować stan zapalny.

Przygotowanie się do pomiaru glikemii

Aby prawidłowo dokonać pomiaru glikemii należy skompletować niezbędny zestaw, który jest opisany powyżej oraz zapewnić sobie odpowiednie warunki pamiętając, że zostanie przerwana tkanka i istnieje ryzyko zakażenia.

Przygotowanie się do pomiaru glikemii:

Należy pamiętać, że przed pomiarem glikemii miejsca nakłucia nie należy dezynfekować. Nawet jeśli uważamy, że ręce są czyste, należy je umyć pod bieżącą, ciepłą wodą, używając do tego mydła. Podczas mycia opuszki palców należy masować, aby usprawnić przepływ krwi, co umożliwi uzyskanie prawidłowej wielkości kropli. Następnie dłonie powinny być dokładnie osuszone. Kropla krwi nie powinna spływać z wodą, ani być przez nią rozcieńczana.

Do nakłuwacza należy włożyć jednorazowy lancet, ustawić głębokość nakłucia i przygotować urządzenie w pozycji gotowej do nakłucia (naciągnięcie przycisku napinającego).

Do portu paska testowego znajdującego się na glukometrze należy włożyć pasek testowy zgodnie z informacją zawartą w instrukcji obsługi glukometru. W taki sposób uruchamia się glukometr. Na ekranie urządzenia pojawi się informacja o gotowości glukometru do użycia. Po wyjęciu paska testowego z opakowania zbiorczego należy go szczelnie zamknąć. Niektóre typy glukometrów wymagają wcześniejszego włączenia odpowiedniego przycisku.

Po dokonaniu wyboru palca, który zostanie nakłuty, należy go wymasować ruchem od nasady do opuszki palca, aby zapewnić uzyskanie odpowiedniej kropli krwi. Nie należy nakłuwać kciuka i palca wskazującego (te palce oszczędzamy ze względu na to, że do chwytania używamy właśnie tych dwóch palców). Dociskając nakłuwacz do bocznej części opuszki palca należy nakłuć palec.

Po odpowiednim przygotowaniu opuszki i nakłuciu, powinna samoczynnie pojawić się okrągła kropla krwi. Dopuszczalne jest jedno naciśnięcie. Jeżeli kropla krwi rozmazuje się, należy przetrzeć miejsce nakłucia suchym gazikiem i delikatnie masując uzyskać następną kroplę krwi lub nakłuć nowe miejsce.

Nakłuty palec powinien pozostać nieruchomy. Drugą dłonią należy przenieść glukometr, w którym umieszczony jest pasek. Zbliż krawędź paska, na której jest wąski kanalik do kropli krwi. Pozwól, aby została pobrana odpowiednia ilość krwi, która napełni okno kontrolne w całości.

Całkowite wypełnienie okna kontrolnego paska testowego uruchomi odliczanie glukometru. W tej sytuacji należy odsunąć pasek od kropli krwi. Po chwili na ekranie glukometru wyświetli się wynik pomiaru poziomu glukozy we krwi, który zostanie zapisany w pamięci urządzenia. Nasączonym, jednorazowym gazikiem należy zabezpieczyć miejsce nakłucia.

Uzyskaną wartość należy odnotować w elektronicznym lub papierowym dzienniczku samokontroli.

Niezbędne czynności po dokonaniu pomiaru glikemii:

Po otrzymaniu pomiaru glikemii należy w bezpieczny sposób usunąć materiał skażony, czyli:

Wyjąć zużyty pasek z glukometru i wyrzucić do pojemnika na odpady medyczne lub inny zaadoptowany do tego celu pojemnik;
Z nakłuwacza należy usunąć zużyty lancet i umieścić w pojemniku na odpady medyczne;
Zestaw do pomiaru glikemii należy oczyścić z ewentualnych zabrudzeń powstałych podczas wykonywania pomiaru i umieścić w etui;
Zestaw do pomiaru glikemii umieścić w bezpiecznym miejscu z dala od źródeł ciepła i urządzeń elektronicznych;
Po dokonaniu pomiaru i zabezpieczeniu zestawu do pomiaru poziomu glukozy należy umyć ręce wodą z mydłem.

Pomiar glikemii z miejsc alternatywnych

Nie zaleca się pomiaru glikemii z miejsc alternatywnych w następujących sytuacjach:

Czynniki zakłócające pomiar glikemii

Kontrola glukometru

Kontrola sprawności działania glukometru powinna być przeprowadzana 2 razy w roku w gabinecie przez pielęgniarkę lub lekarza. Pacjent samodzielnie, gdy ma wątpliwości czy wynik jest prawidłowy dokonuje kontroli glukometru przy pomocy odpowiednich płynów kontrolnych.

Kontrola masy ciała

Kolejnym ważnym w samokontroli elementem jest masa ciała. Kontroluj masę ciała codziennie rano przed śniadaniem, wynik zapisz w dzienniczku samokontroli.

Zaleca się dokonywać pomiaru o stałej porze.

Prawidłowa masa ciała

Wskaźnik masy ciała BMI (Body Mass Index)

MI = masa ciała w [kg] ÷ (wzrost w [m])²

Interpretacja wyniku BMI

20-24.9 – prawidłowa masa ciała

25-29.9 – nadwaga

powyżej 30 – otyłość

BMI nie jest dobrym miernikiem dla: dzieci które rosną, osób w wieku starszym, u których trudno dokonać dokładnych pomiarów, sportowców oraz osób o rozbudowanej tkance mięśniowej oraz kobiet ciężarnych.

IV. Zdrowe odżywianie

Leczenie dietą uważane jest za podstawową metodę leczenia cukrzycy. Należy podkreślić, iż żywienie osób z cukrzycą niewiele różni się od zasad prawidłowego żywienia. Jednak powinniśmy przestrzegać kilku zasad:

Regularność i różnorodność spożywanych posiłków (nie ma takiego produktu, który zawierałby niezbędne składniki pokarmowe w dużych ilościach)
Unikanie nadwagi i otyłości, codzienna aktywność fizyczna
Codzienne spożywanie warzyw i owoców, produktów zbożowych
Ograniczenie spożycia tłuszczów i cukrów prostych (słodycze)
Ograniczenie spożycia soli do 5 g dziennie
Picie wystarczającej ilości wody

Ogólne zalecenia dietetyczne

Podstawowe zalecenia dietetyczne dla chorych na cukrzycę:

unikanie węglowodanów prostych, kontrolowanie ilości spożywanych węglowodanów w całej diecie i poszczególnych posiłkach;
częste spożywanie posiłków, lecz o ograniczonej kaloryczności;
tak zwana dieta zdrowego człowieka — dieta chorego na cukrzycę nie powinna odbiegać od podstawowych zaleceń dietetycznych zdrowego żywienia.

Zalecenia dietetyczne mogą być różne dla chorych na cukrzycę typu 1 i typu 2.

W cukrzycy typu 2 podstawowym zadaniem jest nie tylko utrzymanie dobrej kontroli metabolicznej choroby, ale także redukcja/utrzymanie masy ciała chorego. W związku z tym — poza wyżej wymienionymi zaleceniami minimalnymi — podstawowe znaczenie ma ogólna kaloryczność diety, która powinna umożliwić choremu powolną, ale systematyczną redukcję masy ciała. Umiarkowane zmniejszenie bilansu kalorycznego (o 500–1000 kcal/d.) powinno umożliwić stopniową utratę masy ciała (ok. 0,5- 1 kg//tydzień).

Węglowodany

stanowią główne źródło energii dla pracujących mięśni;
z 1g dostarczają 4 kcal;
brak wystarczających dowodów naukowych na ustalenie jednej, optymalnej ilości węglowodanów w diecie chorych na cukrzycę;
udział węglowodanów w diecie powinien wynosić około 45% całkowitej ilości energii; jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być większy (nawet do 60%). Wysoka podaż kalorii z węglowodanów powinna być zalecana osobom o bardzo dużej aktywności fizycznej. Z kolei niższa od 45% podaż kalorii pochodzących z węglowodanów może być czasowo zalecana chorym o niewielkiej aktywności fizycznej, u których możliwości jej zwiększenia są ograniczone, np. z uwagi na schorzenia współistniejące.
główne źródło węglowodanów powinny stanowić pełnoziarniste produkty zbożowe, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym (< 55 IG);

WĘGLOWODANY

Źródło energii dla ludzkiego organizmu

Tłuszcze

stanowią główny składnik energetyczny: 1g dostarcza 9 kcal;
w leczeniu dietetycznym cukrzycy udział tłuszczu w diecie powinien być taki jak w diecie osób zdrowych i może wahać się od 25% do 40% wartości energetycznej diety. Przy wysokiej podaży tłuszczu szczególnie ważny jest udział poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych;
tłuszcze nasycone powinny stanowić mniej niż 10% wartości energetycznej diety;
tłuszcze jednonienasycone powinny zapewnić do 20% wartości energetycznej diety;
tłuszcze wielonienasycone powinny stanowić około 6–10% wartości energetycznej diet;
zawartość cholesterolu w diecie nie powinna przekraczać 300 mg/d. U chorych z podwyższonym stężeniem cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl ilość tę należy zmniejszyć do < 200 mg/d.;
aby obniżyć stężenie cholesterolu frakcji LDL, należy zmniejszyć udział tłuszczów nasyconych w diecie i/lub zastąpić je węglowodanami o niskim indeksie glikemicznym i/lub tłuszczami jednonienasyconymi;

TŁUSZCZE

Białka

ilość białka w diecie powinna być ustalona indywidualnie;
udział energetyczny białek w diecie powinien wynosić 15–20% (ok. 1–1,5 g/kg mc./d);
1 g dostarcza 4 kcal energii;
chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni utrzymać podaż białka w ilości około 0,8–1 g/ /kg mc./dobę.

Witaminy i mikroelementy

suplementacja witamin lub mikroelementów u chorych, u których nie stwierdza się ich niedoborów jest niewskazana;
wyjątek stanowią: witamina D3 (suplementacja zgodna z zaleceniami dla populacji ogólnej), kwas foliowy (suplementacja w ilości 400 μg u kobiet ciężarnych) oraz witamina B12 u pacjentów leczonych długotrwale metforminą, u których potwierdzono jej niedobór.

Alkohol

1g czystego alkoholu to 7 kcal;
spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę nie jest zalecane;
chorego należy poinformować, że alkohol hamuje uwalnianie glukozy z wątroby i w związku z tym jego spożycie (zwłaszcza bez przekąski) może sprzyjać rozwojowi niedocukrzenia;
dopuszcza się spożywania czystego alkoholu etylowego (w przeliczeniu) nie więcej niż 20 g/d. przez kobiety i 30 g/d. alkoholu przez mężczyzn.

Alkoholu nie powinni spożywać chorzy z dyslipidemią, neuropatią i z zapaleniem trzustki w wywiadzie.

Sól kuchenna

V. Aktywność fizyczna

Aktywność fizyczna odgrywa istotną rolę w życiu osób z cukrzycą. Poprawia kontrolę glikemii i profil lipidowy, zmniejsza czynniki ryzyka chorób układu krążenia, przyczynia się do spadku masy ciała oraz poprawia samopoczucie i nastrój. Aktywność fizyczna powinna być dostosowana do możliwości i potrzeb człowieka.

Korzyści wynikające z systematycznego wysiłku fizycznego:

Zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej;
Poprawa wrażliwości komórek organizmu na insulinę (obniża poziom glukozy we krwi);
Zmniejsza rzyko chorób układu krązenia, obniża i reguluje ciśnienie tętnicze krwi, poprawia krążenie obwodowe iw ieńcowe, krzepliwość krwi, obniża stęzenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL oraz triglicerydów;
Usprawnienie układu ruchu;
Zmniejsza zagrożenie osteoporozą (zwiększenie masy kości i stopnia ich mineralizacji);
Poprawia funkcję układu oddechowego (zwiększa pojemność płuc);
Korzystnie wpływa na nastrój i umiejętność radzenia sobie w sytuacjach stresogennych.

Zalecane formy aktywności fizycznej dla osób w różnym wieku i z różną sprawnością to: trening aerobowy, ćwiczenia rozciągające, spacery, pływanie, jazda na rowerze min 30 minut 3 razy w tygodniu. Codzienne spacery z psem, prace domowe, prace w ogródku pomagają w kontroli masy ciała.

Zasady podejmowania wysiłku fizycznego

początkowe zalecenia dotyczące aktywności fizycznej powinny być umiarkowane i uzależnione od możliwości pacjenta do wykonywania wysiłku;
w celu uzyskania optymalnego efektu wysiłek fizyczny powinien być regularny, podejmowany co najmniej co 2–3 dni, a najlepiej codziennie;
rozpoczynając intensywną aktywność fizyczną, należy wykonywać trwające 5–10 minut ćwiczenia wstępne, a na zakończenie ćwiczenia uspokajające;
wysiłek fizyczny może zwiększać ryzyko ostrej lub opóźnionej hipoglikemii;
alkohol może zwiększać ryzyko wystąpienia hipoglikemii po wysiłku;
należy zwracać uwagę na zapobieganie odwodnieniu organizmu w warunkach wysokiej temperatury otoczenia;
należy pamiętać o ryzyku uszkodzenia stóp podczas wysiłku (zwłaszcza przy współistniejącej neuropatii obwodowej i obniżeniu progu czucia bólu), pielęgnacji stóp i wygodnym obuwiu.

Intensywność wysiłku fizycznego określa lekarz na podstawie pełnego obrazu klinicznego. Najbardziej odpowiednią formą wysiłku w grupie chorych na cukrzycę typu 2 w podeszłym wieku i/lub z nadwagą jest szybki (do zadyszki) spacer, 3–5 razy w tygodniu (ok. 150 minut tygodniowo).

W utrzymaniu motywacji pomaga planowanie oraz podsumowywanie aktywności fizycznej.

Ułatwi to dzienniczek aktywności, w którym można zanotować:

swój cel oraz plan na każdy dzień
poziom glikemii przed i po treningu
pomiary ciała
rodzaj oraz czas trwania aktywności fizycznej
codzienny jadłospis
ilość wypitej wody
notatki oraz podsumowanie

Pamiętaj, że każdy rodzaj oraz czas trwania aktywności fizycznej należy skonsultować z lekarzem.

858 74 69 28

858 74 69 28

I. Ogólne informacje o cukrzycy

Objawy wskazujące na możliwość rozwoju cukrzycy:

zmniejszenie masy ciała

wzmożone pragnienie

wielomocz

osłabienie i wzmożona senność

pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych

Klasyfikacja cukrzycy (WHO 1999)

Grupy ryzyka cukrzycy typu 2:

Cukrzyca występująca w rodzinie

Z chorobą układu sercowo-naczyniowego

Z nadwagą

U kobiet z przebytą cukrzycą ciążową

Z małą aktywnością fizyczną

Osoby w wieku 40+

Charakterystycznymi objawami cukrzycy typu 2 są:

Objawy cukrzycy typu 1

ogromne pragnienie

częste oddawanie dużych ilości moczu

zmęczenie, apatia

chudnięcie

zajady w kącikach ust

zapach acetonu z ust

Objawy cukrzycy typu 2

częste napady głodu

zmęczenie, senność

zaburzenie widzenia

umiarkowanie zwiększone pragnienie

infekcje intymne

sucha swędząca skóra

Celem leczenia cukrzycy jest:

Senność

Pragnienie

Wzmożone oddawanie moczu

Nudności i wymioty

Apatia, deficyt energii

Ból brzucha i głowy

Przewlekłe powikłania cukrzycy

Glukometr

Paski testowe

Nakłuwacz

Lancet

Żródło biężącej wody

Ręcznik lub chusteczki higieniczne

Gaziki jednorazowego użycia

Pojemnik na skażony materiał

Dzienniczek samokontroli

Co trzeba wiedzieć o paskach testowych?

Co warto wiedzieć o nakłuwaczu?

Lancet nieużywany

Lancet po 1 użyciu

Lancet zużyty

Staranne umycie i osuszenie rąk

Przygotowanie nakłuwacza

Wsunięcie paska testowego do glukometru

Nakłucie palca

Uzyskanie kropli krwi

Nanoszenie próbki krwi

Wykonanie pomiaru

Odnotowanie wyniku pomiaru poziomu glukozy we krwi

Ogólne zalecenia dietetyczne

Węglowodany

Tłuszcze